Układ dokrewny, hormonalny
Układ dokrewny jest drugim poza układem nerwowym układem regulującym i koordynującym czynności rozmaitych części ciała. Układ ten jest ogółem narządów wytwarzających do krwi lub chłonki swoiste substancje chemiczne zwane hormonami, które regulują przede zmiany przystosowawcze związane z metabolizmem, wzrostem i rozmnażaniem.
Układ dokrewny tworzą wielokomórkowe gruczoły dokrewne: szyszynka, podwzgórze, przysadka mózgowa, gruczoł tarczowy, gruczoły mleczne, trzustka, nadnercza, grasica, gruczoły przytarczycowe, gruczoły płciowe - gonady, zespół komórek nerwowych wytwarzających neurohormony, komórki błony śluzowej żołądka oraz jelita cienkiego wytwarzające hormony tkankowe.
Główne gruczoły (mężczyzna po lewej, kobieta po prawej.) 1. Szyszynka 2. Przysadka mózgowa 3. Tarczyca 4. Grasica 5. Nadnercze 6. Trzustka 7. Jajnik 8. Jądro (Wikipedia)
Szyszynka
Jednym z gruczołów układu dokrewnego jest położona z tyłu III komory mózgowia szyszynka. Ma ona długość ok. 8-12 mm i zbudowana jest z pineocytów i tkanki glejowej.
Szyszynka należy do gruczołów wewnątrzwydzielniczych i wydziela substancje hormonalne: noradrenalinę, serotoninę, melatoninę i hormony hamujące wydzielanie gonadotropin odpowiedzialnych za dojrzewanie płciowe.
Czynność biologiczna szyszynki przebiega zgodnie z cyklicznymi dobowymi zmianami oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa jest kolejnym gruczołem dokrewnym, zbudowanym z płata przedniego i tylnego. Znajduje się na siodełku tureckim w jamie czaszki i jest zawieszona na szczypule odchodzącej od międzymózgowia.
Zadaniem przysadki mózgowej jest sterowanie czynnością innych gruczołów dokrewnych, oraz wydzielanie: hormonu wzrostu, prolaktyny, hormony adrenokortykotropowgo, hormonu tyreotropowego, fikulotropowego, luteinizującego, endorfiny, oksytocyny, wazopresyny oraz hormonu melanoforowego.
Gruczoł tarczycowy, tarczyca
Kolejnym elementem układu dokrewnego jest gruczoł tarczycowy. Jest on położony na szyi na zewnątrz od chrząstki tarczycowej, na poziomie II-IV chrząstki tchawicy. Budują go dwa płaty połączone węziną.
Tarczycę otacza podwójna osłonka łącznotkankowa: torebką włóknistą i powięzią tarczową. Od torebki włóknistej do wnętrza gruczołu wnikają przegrody łącznotkankowe razem z nerwami i naczyniami krwionośnymi. Tarczyca jest narządem bogato unaczynionym - zaopatruje ją 4-5 tętnic.
Miąższ tarczycy tworzą okrągłe pęcherzyki zawierające płyn- koloid. W płynie tym gromadzony jest hormon- tyroksyna i trójjodyna, hormony te pozostają pod wpływem hormonu tyreotropowego przysadki mózgowej. Na tylnej powierzchni płatów tarczycy leżą gruczoły przytarczyczne.
Gruczoły mleczne, sutkowe
Kolejnymi elementami układu dokrewnego są gruczoły mleczne. Są one zbudowane z tkanki gruczołowej, tkanki tłuszczowej i tkanki łącznej, bogato unaczynionej z gęstą siecią naczyń limfatycznych i nerwów.
Gruczoły sutkowe tworzą dwie symetryczne półkule na mięśniu piersiowym większym, między III a VII żebrem. Na ich szczycie znajduje się brodawka sutkowa obwiedziona otoczką sutkową, pokryta delikatną, silnie pigmentowaną skórą.
Tkanka gruczołowa zbudowana jest z 15-20 zrazów oddzielonych od siebie tkanką tłuszczową. Każdy ze zrazów zawiera zraziki z gruczołami wydzielniczymi i przewodami mlecznymi. Przewody mleczne rozszerzają się przed wejściem do brodawki, po czym zwężają się pod jej powierzchnią i znajdują ujście w otworach na szczycie.
Gruczoły sutkowe osiągają pełny rozmiar w czasie ciąży lub laktacji.
Trzustka
Trzustka jest elementem układu dokrewnego odpowiedzialnym za trawienie. Jest ona położona w przestrzeni pozaotrzewnowej, ma budowę zrazikową, składa się z głowy objętej pętlą dwunastnicy oraz trzonu i ogona odchodzącego w sąsiedztwo śledziony i nerki lewej. Przewód trzustkowy odchodzi do dwunastnicy razem z przewodem żółciowym.
Cześć dokrewna trzustki wytwarza hormony: insulinę i glukagon, a cześć zewnątrzwydzielnicza wytwarza: sok trzustkowy, trypsynę, chymotrypsynę, erepsynę, nukleazy, lipazy i karbohydrazy (rozkładające cukry).
Nadnercza
Kolejnymi parzystymi gruczołami układu dokrewnego są umieszczone nad górnymi biegunami nerek - nadnercza. Składają się one z części korowej i rdzeniowej, części te różnią się od siebie budową i rodzajem wydzielania hormonów.
Część rdzeniowa wytwarza katecholaminy, a cześć korowa mineralokortykosteroidy, glikokortykoidy i androgeny. Hormony te wpływają na gospodarkę sodu i potasu, uczestniczą w przemianie węglowodanów i tłuszczów i wpływają na anabolizm.
Czynność kory nadnerczy regulowana jest przez układ podwzgórzowo-przysadkowy.